Kars ve civarındaki yerleşimin tarihi, milattan önceye dayanıyor ve kent geçmişte sahip olduğu gücü bugün de hissettiriyor. Huriler, Urartular, İskitler, Sasaniler, Selçuklular, Gürcüler, Moğollar, Akkoyunlular ve Karakoyunluların da ortalarında bulunduğu çok sayıda devlete konut sahipliği yapmış Kars toprakları. Harikulade bir kültürel zenginliğin mirası. Kars Osmanlı topraklarına 1535’te katılmış. 1853-1856 Osmanlı-Rus Savaşı’nda kent halkı kahramanca savunmuş topraklarını ve 1855 Kars Zaferi nedeniyle devlet tarafından madalya verilerek onurlandırılmış. Üstelik Kars Zafer Madalyası, Anadolu’da bir kente verilen birinci gazilik madalyası. Şehit askerlerin ailelerine dağıtılan ve bir yüzünde Kars Kalesi, öbür yüzünde padişah tuğrası olan madalyaları Kars’ta değil, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin koleksiyonunda görebilirsiniz. Kent, 1878’den 1918’e kadar tam 40 yıl Rusların işgalinde kalmış ve ortaya inanılmaz bir sentez çıkmış. Izgara kent planlı sokakları, o harika taş binalarıyla Kars, ona Batılı ve aristokrat bir hava veren kar örtüsüyle size Rusya’da bir kent üzere de gelebilir. Yine Türkiye topraklarına katılması 30 Ekim 1920’de Kazım Karabekir yönetimindeki Türk ordusunun kente girmesiyle gerçekleşmiş.
Kelle koltukta savaş
Kars’a gittiğimde, evvel kente hâkim doruğa kurulmuş olan kaleye çıkarım, çeşitli işgallerde tahrip olup tekraren onarılan kalenin girişindeki Celal Baba Türbesi’ni ziyaret ederim. Celal Baba, savaş sırasında başı kesilince kellesini koltuğunun altına alıp savaşa devam ettiğine inanılan bir savaş kahramanı. Benim için kentte en değişik yapılardan biri 12 kemerinde 12 havarinin kabartmasını taşıyan 12 Havari Kilisesi. Bu farklı yapı mescide dönüştürülünce Kümbet ismi verilmiş. Bu mevkiden görünen Kars Çayı üzerindeki Taş Köprü, III. Murat tarafından yaptırılmış. Çabucak yanında Namık Kemal’in konutu var. Ruslar devrinden kalma Vali Konağı, Defterdarlık, Belediye ve istasyon binasıyla kalın taş duvarlı, kimileri bahçeli meskenler size ne kadar değişik bir coğrafyada olduğunuzu hatırlatacak. Kentin en görkemli taş yapılarından biri de Fethiye Mescidi olarak bilinen eski Rus Ortodoks Kilisesi.
Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi de korunan yapılardan. Burası son yıllarda Kars’ın kazandığı en hoş kültür hizmeti. Müzenin olduğu Kanlı Tabya binası, 1803’te III. Selim periyodunda Yeni Tabya ismiyle yapılmış. 1828’de Rusların yaptığı bir gece baskınında tabyadaki askerlerin tamamı şehit düşmüş ve o günden bu yana Kanlı Tabya olarak anılıyor. Günümüze kadar mimari özelliklerini koruyarak ulaşması açısından kıymetli. Savaş yılları çok etkileyici biçimde canlandırılmış. Bilgi açısından da hayli doyurucu. Kars’a gittiğinizde kesinlikle görün derim.
Ani ve Sarıkamış
Kent merkezine 45 kilometre uzaklıktaki Ani Harabeleri’ni de görülecekler listenize ekleyin. Ermeni Bagrat Krallığı’na başşehirlik yapmış olan, surlarla çevrili Ani’de hayal gücünüzü kullanıp buranın eski halini gözünüzde canlandırın. Yarısı hala ayakta olan Halaskâr Kilisesi’ni, Büyük Katedral’i, Anadolu’nun birinci Selçuklu mescidi Ebul Menuçehr’i görünce buranın büyüsü sizi de içine alacak. İpek Yolu’nun Anadolu’ya giriş noktası İpek Yolu Köprüsü’nü Arpaçay Nehri’nin iki yanında görebilirsiniz. Marco Polo’nun bu kentten geçtiğini düşünmek bile heyecan verici. Vadiden akan Arpaçay, Ermenistan ile sonumuzu oluşturuyor. Buradan Çıldır Gölü’ne devam edin ve gölün üzerinden atların çektiği kızaklarla gezmenin keyfine varın. Sonra da Sarıkamış’a geçebilirsiniz. Kars’a 55 kilometre uzaklıktaki Sarıkamış’a yanlışsız giderken 1915’te Allahuekber Dağları’nda soğuktan donarak hayatını kaybeden on binlerce asker için yapılmış anıtın önünden geçeceksiniz. Bir yandan Sarıkamış kış turizminde kıymetli bir yere sahip.
Ülkemizde kayak sporu için en kaliteli kar burada. Yalnızca ‘kar’ı değil peyniri de lisanlara destan. Kars yaylalarında 1.500’den fazla bitki yetişiyormuş. Bu harikulade zenginliğin lezzete yansımaması mümkün mü? Türkiye’de üretilen 300’ü aşkın peynir var. Bunların 30’dan fazlası Kars’a ilişkin. Ancak AB Besin kodeksi standardizasyonuyla birlikte Kars’taki peynir çeşidi üçe indi; kaşar, gravyer ve tel peynir. Bunların dışında kalan ve 4-5 bin yıllık bir üretim kültürünün eseri olan peynirlerse meskenlerde üretiliyor ve hudutlu sayıda beşere ulaşıyor. Lokal tatların kaybolmaması için gösterilen her gayret çok değerli. İşte o uğraşın en hoş sonuçlarından biri; Kars Gravyer, Kaşar ve Kültür Şenliği. Bir oburu de Boğatepe Köyü’nde kurulan ülkemizin birinci ekomüzesi. Bu müzede hem yerel-geleneksel peynirlere hem de mahallî tohumlara sahip çıkıyorlar.
Lokal tekniklerle yapılıyor
Boğatepe’de peynirciliğin tarihi 1880’lere uzanıyor. Kars, Rusların eline geçince Rus, Alman ve İsviçreli teşebbüsçüler kente gelmiş. Buradaki birinci mandırayı kurup bugün Kars gravyeri dediğimiz peynirin öncüsünü üreten İsviçreli David Moser olmuş. Savaşmayı reddederek Rusya’dan kaçıp Kars’a yerleşen Malakanlar ile peynir üretimi çok gelişmiş. Kars kaşarı ve gravyeri lokal üretim teknikleriyle yapılıyor. Her kademe doğal olunca ne esirgeyici ne renklendirici kullanılıyor. Olgunlaşma mühleti de peynir için çok değerli. Bir tekerin yemeye hazır hale gelmesi 3 ile 9 ay ortasında değişiyor. 70 kilo gravyer için 1.5 ton süt kullanılıyor.
NOT: Şimdiki demek bugünün dünyasında sürat ve değişimin eşanlamlısı. Bu nedenle yazılarımı referans alıp seyahat planı yaparken değişken bilgileri denetim etmeyi unutmayın. Benim üzere ‘bilgi paylaştıkça güzel’ diyenlerdenseniz, yazıları zenginleştireceğini düşündüğünüz ayrıntıları bana e-posta ile iletin.
Hürriyet
