Dünya kuş müşahede sitesi eBird’e geçen yıl 1.849 kuş tipinin müşahede kaydını giren Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu, 2020’de tüm dünyada gözlemlenen 9 bin 590 kuş çeşidinin 8 bin 300’ünü gördü, fotoğrafladı ve kaydını girdi. Bu cinslerin beşte birini Türkiye, ABD, Hindistan, Kolombiya, Tanzanya, İngiltere’de, geri kalanını da başka seyahatlerinde gördüğünü belirten Şekercioğlu ile konuştuk.
Kuşları merak etmeye, ilgi duymaya ne vakit başladınız?
Kendimi bildim bileli hayvanlara merakım vardı. 4 yaşında birinci defa sokağa çıkmaya başladığımda, futbol oynayan çocuklara katılmak yerine Ataköy’ün şimdi büsbütün yok edilmemiş çayırlarındaki hayvanları incelemeye başladım. Ziyan vermeden böcek, kaplumbağa, yılan üzere hayvanları yakalayıp, bakıp bırakırdım. Kuşlar daha erişilmez olduğundan kuşların farkına varmam birkaç yıl daha aldı.
O ne vakitti?
8 yaşında, Ataköy’de tren yolunun kenarındaki ağaçlarda iki tane yeşil papağanı görünce şoke oldum. Babamın 1960’lardan kalan Fotoğraflı Bilgi ansiklopedisinde gördüğüm papağanların Türkiye’de de yaşadığını bilmiyordum. Bu kuşların kafesten kaçıp İstanbul’a ahenk sağladıklarını yıllar sonra öğrendim. 1983’te gördüğüm bu papağanlar benim de eBird kuş listemdeki birinci kayıt ve sanırım hala Türkiye’de bilinen birinci yeşil papağan kaydı. Kuş gözlemciliğini öğrendiğimde 13 yaşındaydım.
Nereden öğrendiniz?
Gazetede Doğal Hayatı Muhafaza Derneği’nin (DHKD) bir kuş müşahede aktifliğiyle ilgili bir haber okudum. Okul çıkışı oraya gittim. Kimse yoktu fakat sonunda yöneticilerden Hollandalı tabiat müdafaacı Gernant Magnin’in odasını buldum. İçeri girdim. “Kuş gözlemek istiyorum” dedim. Sağ olsun, beni odasından kovmak yerine çok ilgilendi ve bir sonraki müşahede aktifliğine davet etti. Sonra dürbün ve rehber aldım. İlgim de giderek arttı. Üniversite üçüncü sınıfta ornitolog (kuş bilimci) ve tropik biyolog olmaya karar verdim ve doktoramı o doğrultuda yaptım.
Şimdiye kadar kaç kuş cinsi gördünüz?
Farklı kuş tıp listeleri var. eBird (Clements) listesine nazaran 8 bin 133, giderek daha yaygın kabul edilen IOC listesine nazaran yaklaşık 8 bin 300 cins gördüm.
90 civarı ülke gezdim
Kuşların peşinden kaç ülkeye gittiniz?
Antarktika, Somaliland üzere gittiğim kimi yerlerin ülke statüsü tartışmalı olduğundan, 90 civarı diyebilirim.
Kuş peşinde seyahat ettiğiniz en hoş ve en enteresan yerler neresi?
Birçok yer var fakat diğer bir gezegende olduğum hissini vermesi açısından Antarktika kıtası, kültürel zenginlik açısından Papua Yeni Gine, dünyada en çok kuş tipini barındıran mükemmel yağmur ormanlarıyla Kolombiya ve de Afrika’nın kalbi Gabon beni en çok etkileyen yerler oldu.
En çok gitmeyi istediğiniz yerler nereleri?
Sahra Çölü, Grönland, Svalbard, Kamçatka ve Yeni Zelanda’ya ilişkin Subantarktik Adaları görmeyi istediğim yerler ortasında. Fakat buralarda görmediğim kuş çeşidi sayısı az olduğundan, şimdilik tropik orman bölgelerine öncelik veriyorum.
Kuşların peşinde gezmek size neler kazandırdı?
Eksiksiz bir uğraşı zira içinde her şey var. Bilim, seyahat, spor (yürüyüş ve tırmanışlar), tabiat, bölge halkını tanıma ve hatta öteki kuş gözlemcileriyle toplumsallaşma. Örneğin ben COVID-19 kısıtlamaları boyunca kuş müşahede seyahatlerine çıkamadım ve hareketsizlikten kilo aldım. Ancak tekrar seyahatlerime başlayıp kuş peşinde toprakta yürüyüp dağlara tırmanarak ve istediğimi yiyerek 3 ayda 8 kilo verdim.
Olağan seyahatle farkı var mı?
Olağan seyahatte ekseriyetle seyahat rehberlerine, kentlere, bilinen yerlere bağlısınız lakin birçok kuş çeşidi en ücra ve en bakir yerlerde yaşadığı için, ornitolojik araştırmalarım ve yeni kuş cinsleri görmek için olağan gezginlerin gitmediği çok ücra noktalara daima olarak gidiyorum ve o ülkelerin halkını çok daha iyi tanıyorum. Gittiğim birden fazla yerde birebir lisanı konuşacak tek insan yok fakat bir biçimde anlaşıyorum. O açıdan dünyanın çabucak her noktasında ve çabucak her türlü beşerle diyalog kurabilirim ve her yerde lojistik dayanak verecek takımımı kurup kuşların peşine düşerim.
Kuşların peşinde gizli cennetleri keşfediyorum
Gittiğimiz ülkelerde insanını, yemeğini, cümbüşünü merak ederiz de kuşlarını ve öteki canlılarını görmeyle pek ilgilenmeyiz genelde. Bir ülkenin kuşları o ülkenin tabiatı hakkında bize nasıl bilgiler verebilir?
Kuşlar en iyi gösterge tiplerdendir. Bir bölgenin kuş cinslerine bakarak, oradaki ana habitatın ne olduğunu tespit edebilirsiniz. En nadir ve endemik kuş tiplerinin yaşadığı yerler daha bakir ve mahallî kültürlerin de az bozulduğu yerler olduğundan, kültürel açıdan da çok daha farklı oluyorlar. Yalnızca kuşların peşinden giderek dünyanın en hoş yerlerini, en farklı kültürlerini ve öteki canlı çeşitlerini de görürsünüz. Örneğin ben endemik kuş tiplerini görmek için Tanzanya’nın Pemba Adası’na gittiğimde, birebir vakitte çok hoş tüplü dalışlar da yaptım. Çok turistik olan komşu ada Zanzibar’a nazaran çok daha az bozulmuş, kültürünü kaybetmemiş, tabiatı daha hoş ve mercan resifleri daha güçlü bir cennetti Pemba. Yeni kuş tiplerini görmek için her sene bu türlü birçok gizli cennet keşfediyorum.
1 dolarlık pansiyonda ya da çadırda kalırım
Kuş müşahedesi için size nazaran en iyi 5 ülke hangisi olabilir?
Kolombiya, Peru, Brezilya, Ekvador ve Endonezya lakin farklı kıtaların kuş, başka yaban hayatı, doğal, coğrafik ve kültürel çeşitliliğini makul bir bütçeyle deneyim edebilmek için Avustralya, Brezilya, Güney Afrika, Hindistan ve Türkiye’yi tavsiye ederim.
Dünyada en fazla kuş çeşidi gören şahıslardan biri olarak sizin yeryüzünü en farklı noktalarına kadar tanıdığınızı söyleyebilir miyiz?
Mutlaka… Gecesi bir dolarlık pansiyonda kalmaya da alışkınım, yerleşim yeri olmamasına da. Sık sık ücra ormanlarda, dağlarda, çöllerde ve medeniyet olmayan diğer noktalara keşif tipi düzenlerim. Örneğin daha ekim ayında Tanzanya’da iki haftayı çadırda geçirdim.
Orada 19’uncu yüzyıl tarzı bir keşif tipiyle ücra dağların zirvelerine bölge halkının da dayanağıyla çıktım. Fil ve Afrika bufalolarının ortasında haftalarca çadırda kaldık. Kimileri daha birkaç yıl evvel tanımlanan ve yalnızca o dağlarda yaşayan endemik tipleri gözlemledim ve fotoğrafladım. Somali’ye gittiğimde 2 gün uğraşıp bütün ülkeyi gezmek için müsaade aldım. Her kasaba ve kenti özel müsaadeyle geçmek lazım. Somali’de gittiğim kimi yerlere 1988 iç savaşından beri öbür yabancı uğramamıştı.
El Kural bölgesinde kuş aradım
Gördüğünüzde en çok heyecanlandığınız kuş hangisiydi?
Bir insanı öldürebilecek tahminen de tek kuş çeşidi olan soyu tehlikedeki kasuari en heyecanlandığım çeşit oldu. Devekuşunu andıran, uçamayan, 2 metre uzunluğunda, simsiyah lakin başı kırmızı-mavi ve miğfer üzere oluşuma sahip bir kuş. Köşeye sıkıştırıldığı vakit Jurassic Park’taki Velociraptor üzere havaya zıplayıp 15 santimlik orta pençesiyle insanın karnını deşebiliyor, hatta boynuna bile saplıyor.
Üniversitede yağmur ormanı ekolojisini yerinde öğrenmek için bir devri Avustralya yağmur ormanında geçirdim ve çok şanslıyım ki parktaki iddiası üç bireyden birine denk geldim. Çok yakınında olmama karşın karnımı deşmedi! Maalesef başıboş köpekler ve otomobil çarpması yüzünden bu mükemmel kuşun da soyu tehlikede.
Şimdiye kadar gördükleriniz ortasında en güç olan pekala…
eBird’e birinci kaydını benim girdiğim 9 kuş tipi var. Birden fazla Angola yahut Somali’den. Bunların ortasından en zoru Somali ketenkuşuydu. Hala eBird’deki tek kaydı bana ilişkin. 2 hafta aradım. El Esas ve IŞİD’in de bulunduğu, Somaliland ve Puntland ortasındaki tartışmalı hudut bölgesindeki Daalo Dağları’nda bulabildim.
Şu anda en çok izlemek istediğiniz kuş…
Kakapu… Soyu tükenme eşiğinde, gececil ve otçul, dünyanın en büyük ve de uçamayan tek papağan tipi. Yeni Zelanda’da doğal olarak kara memelisi olmadığından, evrim sonucu bir otçul memelinin ekolojik rolünü üstlenmiş çok değişik bir tıp. Yeni Zelanda’ya getirilen kedi, gelincik ve sıçan üzere istilacı cinsler kakapuların neredeyse tamamını yok ettiğinden, Yeni Zelanda’nın açıklarındaki 4 ufak adada yalnızca 209 tane yaşıyor. Kurtarma projesi çalışanları dışında diğerlerinin bu adalara gelmesine müsaade yok.
Kuş gözlemcilerinin sayısı süratle artıyor
Milyonlarca insan, dünyanın dört bir yanındaki farklı ülkelerde çok sayıda kulüp ve kümelerle kuş gözlemciliği yapıyor. Kuş müşahedesi Kuzey Amerika’da süratle büyüyen hobilerden… Örneğin Kanada’da bahçıvanlıktan daha çok, kuş gözlemciliği için vakit harcanıyor. ABD’de 45 milyondan fazla kuş gözlemcisi (16 yaş ve üzeri) olduğu varsayım ediliyor.
Bu, ABD nüfusunun yaklaşık 5’te 1’i ve 16 milyondan biraz fazla insan, konutlarından uzakta kuş müşahedesi yapıyor. İngiltere’de de kuş gözlemciliği, bir numaralı hobi olarak bilinen balık avcılığını geride bıraktı. İngiltere’de 6 milyon insan nizamlı olarak kuş gözlemciliği yapıyor. Kuş gözlemciliği gençler ortasında da yükselişte. İngiltere’nin hobileri ve ilgi alanlarıyla ilgili ülke çapında yapılan bir araştırma, 16-25 yaşları ortasındaki erkeklerin yüzde 32’sinin kuş gözlemlediğini ortaya çıkardı.
Hürriyet
