Kamerun’un en kıymetli göllerinden biri olan Ossa Gölü, son periyotlarda farklı bir sorun ile karşı karşıya.
Littoral Bölgesi’nde Edéa kentinin batısında yer alan bu göl, bundan 5 yıl evvel tatlı su kaplumbağaları, timsahlar ve 18’den fazla balık ailesiyle doluydu. Birebir vakitte International Union for Conservation of Nature’ın (Dünya Tabiat ve Doğal Kaynakları Muhafaza Birliği) kırmızı listesinde ‘savunmasız’ olarak listelenen bir çeşit olan Afrika deniz ayısının da kalesiydi.
Fakat bugün ürkütücü bir formda sessiz ve neredeyse bomboş…
Ossa Gölü’nde ne oldu?
Zimbabve ve Zambiya ortasındaki Kariba Gölü’nün büyük bir kısmını istila ettikten sonra “kariba otu” olarak da anılmaya başlayan, istilacı su otu Salvinia molesta, Ossa Gölü’nü de tesiri altına aldı. Gölün neredeyse tamamı bu ot ile kaplandı.
Toprağa yapışmayan, su kütlelerinin yüzeyinde özgür yüzen bir bitki olan Salvinia molesta, birinci bakıldığında göze çok beğenilen görünse de aslında gölün ekolojik yapısı için büyük bir tehlike.
Zira bu bitki o kadar süratli yayılıyor ve bulunduğu alanı o kadar güçlü bir formda kaplıyor ki büyümesini önlemek neredeyse imkansız bir hal alıyor.
Güney Brezilya ve Kuzey Arjantin’e has bir bitki olan Salvinia, su kütleleri ortasında rüzgar, su akıntıları, seller, hayvanlar ve beşerlerle yayılabiliyor.
Ossa Gölü, Salvinia molesta ile kaplı
Bitkinin su yüzeyinde oluşturduğu katman, gün ışığının suyun altına girmesini önlüyor. Bu da birçok balık cinsinin beslendiği fitoplanktonun gereğince fotosentez yapmasına mani oluyor. Balıkların gelişimini kısıtlayan bu bitki, gölde yaşayan öbür canlıların da beslenme zorluğu çekmesine ve diğer sulara göç etmesine yol açıyor.
AMMCO (Afrika Deniz Memelileri Muhafaza Örgütü) kurucusu Aristide Takoukam Kamla, bilhassa Dünya Tabiat ve Doğal Kaynakları Müdafaa Birliği’nin kırmızı listesinde yer alan Afrika deniz ayıları hakkında telaşlarını lisana getiriyor. Kamla, “Ossa Gölü, üzerinde seyrek olarak inceleme yapılan deniz ayısı cinslerinden biri olan çok sayıda Afrika deniz ayısına mesken sahipliği yapıyordu. Göldeki nüfusları artık azalıyor üzere görünüyor” biçiminde konuşuyor.
Salvinia molesta ekonomiyi nasıl etkiledi?
Gölün etrafında yaşayanların büyük çoğunluğu Ossa Gölü’nde balık tutarak geçimlerini sağlıyorlar. Bugün Salvinia molesta ile kaplı olan gölde etkin olarak balık tutmaya çalışan lokal halk, gelirlerinin yaklaşık yüzde 80’ini kaybettiklerini söylüyor.
Bir balık perakendecisi olan ve 22 yıldır gölde balık tutan yerli halktan balık satın alan Dina Marie-Louise, “Salvinia bizi öldürüyor” diyor ve ekliyor: “12 çocuğumdan yedisi, Salvinia’nın neden olduğu mali zorluklar nedeniyle okulu bıraktı.”
12 yıldır gölde balık tutan Roland Ngolle de emsal bir tablo çiziyor. Ngolle, “Bu gölde balık tutacak yerimiz tükeniyor. Hiçbir şey yapılmazsa Salvinia, Ossa Gölü’nün tamamını yutacak. Evvelce her sabah 100’den fazla balıkçı bu gölü ziyaret ederdi. Bugün balıkçıların sayısı bir elin parmağını geçmiyor” diye konuşuyor.
Kamerun’un Salvinia ile birinci gayreti olsa da, gölün kurtulması için halk ağır bir uğraş gösteriyor. Gölün etrafındaki kasabalardan biri olan Dizangue’de de halk bu durumu çok ciddiye alıyor. Kasabanın her bir köşesinde Salvinia sorunu konusunda uyaran tabelalar yer alıyor. Tabelalarda “Gençler, Ossa Gölü’nü kurtaralım”, “Gölümüzü Salvinia istilasından kurtaralım” yazıyor.
Salvinia molesta’dan kurtulmanın yolları neler?
Gölü istila eden su otunun çıkarılmasının üç ana yolu bulunuyor.
Birincisi fizikî ve en güç olanı; bitkileri manuel olarak toplamak. Kamerunlu bitki bilimcisi Lum Fontem, “Manuel sistem, düşük istila oranında elle çekme, yüksek istila oranında ise özel ekipman kullanımını içerir. Bu formül ağır emek ister, çok yorucudur ve vakit alır” diyor.
Lokal halk, 2019 yılından beri Ossa Gölü’ndeki Salvinia bitkisinin yayılmasını azaltmak için seferber oluyor. 2019 ve 2020 yıllarında gölden 200 tonun üzerinde Salvinia elle çekme metodu ile kaldırıldı lakin rastgele bir katkısı olmadı. Zira bitki süratli büyüdüğü için çıkarılanların yeri çabucak doldu.
İkinci seçenek, yabani otları öldürmek için kullanılan herbisitlerin uygulanmasını içeren kimyasal denetim. Lakin herbisitler yalnızca yabani otları öldürmekle kalmıyor, birebir vakitte göldeki öbür bitkiler ve organizmalar için de risk oluşturuyor. Kimyasal yaklaşım şimdiye kadar Ossa Gölü’nde denenmedi ve bilim insanları bu denemenin gerçekleşmemesi konusunda büyük uğraş harcıyor.
Ossa Gölü’nü bitki istilasından kurtarmanın, gölü rahatlatmak ve ekosistemi eski haline getirebilmenin son bir yolu var: Cyrtobagous salviniae öbür ismiyle salvinia biti ya da kurdu olarak bilinen bir böcek tipi.
Evet hakikat duydunuz, Ossa Gölü’nün geleceği bir böcek çeşidine bağlı! Küçük, kahverengi-siyah bir su böceği olan salvinia kurdu, sırf bu otla besleniyor. Yetişkin formunda yalnızca 2-3,5 mm uzunluğundaki bu küçük böceğin uzun, sağlam bir burnu var. Bitkinin köklerine girerek ölümcül hasara yol açıyor ve salvinia’yı yok ediyor.
Salvinia biti göldeki ekolojik dengeyi geri getirebilir
Ossa Gölü’nün yazgısı nasıl bir böceğe bağlı olabilir?
Salvinia kurdu, 1978 ile 1982 yılları ortasında Güney Amerika’da araştırmalar yürütürken, Avustralya hükümeti araştırma kurumu CSIRO’da bir bilim insanı olan Wendy Forno tarafından keşfedildi. Salvinia’yı yok etmek için biyolojik bir casus olan bu böceğin birinci denemeleri, 1980’de Avustralya’daki Moondarra Gölü’nde yapıldı.
O yıllarda yapılan denemenin sonucu bilim insanlarını çok şaşırttı zira göl salvinia bitkisinden büyük ölçüde temizlendi.
Benzeri bir çalışma, 2000’li yılların başında Senegal Irmağı’nda de yapıldı. Irmağı saran salvinialar, bu böcekler sayesinde denetim altına alındı. Bu çalışmalar sonucu, böceklerin etraf yahut mahsuller için rastgele bir tehlike oluşturmadığı da kanıtlandı. Pekala fakat nasıl? Bu böcekler tam olarak ne yapıyor?
Salvinia kurdu, sadece salvinia ile besleniyor, başka su bitkilerine dokunmuyor. Bitkiler mevsimsel olarak arttıkça, böcekler de artıyor. Böcekler ve salvinia, mevsimlere nazaran istikrarlı bir biçimde daima artıyor ve azalıyor. Yani Salvinia varsa böcekler de var oluyor ve bu bitkilerin büyük kısmını yiyerek yok ediyor.
Bilim insanları, bu böceklerin Salvinia’yı büsbütün ortadan kaldırmadığını lakin ekolojik sistemi dengelemeye yardımcı olduğunun altını çiziyor.
Böcekler Ossa Gölü için kullanılacak mı?
Güney Afrika’daki Rhodes Üniversitesi Su Yosunu Biyolojik Denetim Programı’ndan Julie Coetzee, salvinia kurtlarının gölü temizleyebileceğine inanıyor. Fakat vakte gereksinim olduğunun da altını çiziyor ve “Kamerun’da bir biyolojik denetim programı uygulamak, Salvinia’nın denetimi için en etraf dostu ve ekonomik olarak sürdürülebilir bir seçenek. Göldeki istilanın boyutu göz önüne alındığında böceklerin bitkilerin azalmasına yardımcı olması biraz vakit alacak” diyor.
Ossa Gölü’nün kurtarılması ve böceklerin göle bırakılmasını denetlemek için bir grup kuruldu. Hükümetten müsaade alınır alınmaz böcekler göle bırakılacaklar. Yetkililer, iki ya da üç yıl içinde bu istilacı bitkinin denetim altına alınabileceğini umuyor.
Hürriyet
